پژوهش حاضر به‌منظور بررسی تأثیر آموزش تنظیم هیجان بر سازگاری، اضطراب امتحان و انگیزش تحصیلی دانش آموزان دارای افت ریاضی انجام گرفت. روش پژوهش در زمره پژوهش‌های آزمایشی از نوع پیش‌آزمون –پس‌آزمون با گروه کنترل است. جامعه آماری عبارت است از دانش آموزان دختر متوسطه دوره اول شهرستان سرخه در سال تحصیلی ۹۶-۹۵ که تعداد آن برابر است با ۱۹۳ نفر. تعداد ۳۴ نفر دانش‌آموز را از بین دانش آموزان دارای افت تحصیلی در درس ریاضی به شیوه تصادفی ساده انتخاب و به‌طور تصادفی در گروه آزمایشی و کنترل جایگزین شدند. گروه آزمایشی در طی ۸ جلسه ۹۰ دقیقه‌ای در معرض آموزش مهارت تنظیم هیجانی قرار گرفتند. در این پژوهش از پرسشنامه‌های اضطراب فریدمن، انگیزش تحصیلی مک اینانی و پرسشنامه سازگاری سینهاوسینگ استفاده شد. در پایان مداخلات از دو گروه پس‌آزمون به عمل آمد. داده‌های آماری با استفاده از روش تحلیل کوواریانس یک متغیره و چند متغیره مورد تجزیه‌وتحلیل قرار گرفت. یافته‌های حاصل از پژوهش نشان داد که مداخله تنظیم هیجان بر نمره کل انگیزش معنادار است. حجم اثر (۶۱۲/۰) بالاتر از متوسط است. اثر مداخله تنظیم هیجان بر نمره کل اضطراب معنادار است. حجم اثر (۶۳۳/۰) بالاتر از متوسط است. همچنین نتایج به‌دست‌آمده از پژوهش نشان داد که اثر مداخله تنظیم هیجان بر سازگاری دانش آموزان معنادار نیست. می توانید این تحقیق روانشناسی را به صورت فایل word دانلود نمایید.
مقدمه
در عصر کنونی که رشد روزافزون فناوری موجب تحولات شگرفی در زندگی انسان‌ها شـده است وزندگی ساده جای خود را به زندگی پیچیده داده است، ریاضیات بیش‌ازپیش جای خود را در تمام رشته‌های تحصیلی و مهارتهای شغلی بازکرده اسـت. یکـی از اهـداف نظـام آموزشی با گنجانیدن مباحث ریاضیات در برنامه‌های تحصیلی به پرورش توانایی‌های ذهنی و قدرت استدلال دانش آموزان کمک نماید و آنان را همگام با تحولات علمی و پیشرفت‌های فنّاوری در زندگی آینده مهیا سازد (صدق پور و نصرت عظیمی، 1393). یکی از مواردی که علت عملکرد ضعیف تحصیلی را منجر می‌شود، ناتوانی یادگیری می‌باشد و هرساله تعداد زیادی از دانش آموزان به‌این‌علت در فراگیری مطالب درسی دچار مشکل می‌شوند. معمولاً این دانش آموزان از هوش متوسط یا بالاتر برخوردارند ولی در شرایط تقریباً یکسان آموزشی نسبت به دانش آموزان دیگر عملکرد تحصیلی ضعیف‌تری نشان می‌دهد و علیرغم قرار داشتن در محیط آموزشی مناسب و نیز فقدان ضایعات بیولوژیک بارز و عدم مشکلات اجتماعی و روانی حاد، با داشتن هوش متوسط قادر به یادگیری در زمینه‌های خاصی (خواندن، نوشتن، محاسبه) نمی‌باشند (رجبی ناساری، 1393). یکی از زمینه‌های مشکل‌آفرین برای گروهی از دانش آموزان، ناتوانی یادگیری ریاضی است. از میان تمامی مشکلات یادگیری، مشکلات ریاضی از اهمیت بیشتری برخوردار است (جری ، 2006؛ به نقل از خسروی، 1390). مطالعات همه‌گیرشناسی نشان داده است بین 5 تا 10 درصد کودکان سنین مدرسه رو مبتلابه ناتوانی یادگیری ریاضی هستند (جری، بیلی و هوارد ، 2009).
همان‌طور که می‌دانیم پیشرفت تحصیلی ریاضی نتیجه یک عامـل نیسـت بلکه عوامل و متغیرهای بسیاری در آن دخالت دارند. چنانچه ویژگی درونی فرد ازجمله تنظیم هیجان، سازگاری، اضطراب امتحان و انگیزش تحصیلی ازجمله موارد اساسی در این زمینه به شمار می‌روند. در ادامه به نقش هر یک از این متغیرها پرداخته خواهد شد.
امروزه آموزش ریاضی درجهان به‌عنوان یک موضوع اصلی و محوری در برنامه‌ریزی تحصیلی مدارس در دوره‌های مختلف مطرح و به‌عنوان وسیله‌ای نیرومند برای پرورش نظم فکری، درست اندیشیدن، تقویت دقت، تأمل، ابتکار، قوه نوآوری و خلاقیت در دانش آموزان موردتوجه قرارگرفته است. جامعه کنونی خوب زیستن نیازمند توانایی‌های انتخاب گری، استدلال، تصمیم‌گیری و حل مسئله است0 از دیدگاه برنامه ریزان، ریاضیات یکی از مواد درسی است که آموزش و فراگیری آن در جهت انجام دادن چنین رسالتی، ضروری است (لوری و وایت‌اند، 2000). ریاضیات مهم‌ترین وسیله رشد مهارتهای شناختی عالی و تفکر منطقی دانش آموزان است (موریس و رینولدز، 2006). واقعیت بیانگر این است که افت تحصیلی دانش آموزان در درس ریاضی در کشور ما یکی از معضلات و افت های نظام آموزشی شده است. درواقع به اعتقاد بسیاری از صاحب‌نظران ریاضیات عرصه‌ای دشوار هم برای تدریس و هم برای یادگیری است (علم الهدایی، 1381). تنظیم هیجان و گرایش به تحصیل که با خلق فرد رابطه دارد، پیش‌بینی کنندهی معدل دانش آموزان دبیرستانی است (بالکی و سارنای، 2006).
اهمیت تحقیق
توانایی دانش آموزان در تنظیم هیجانی نقش خطیری در موفقیت‌های تحصیلی آنان ایفا می‌کند. تنظیم هیجانی سازه‌ای است که به‌تازگی به‌وسیله محققان موردمطالعه قرارگرفته است (توسکا، ۲۰۰8). درواقع تنظیم هیجانی هم شامل فرایندهای پایین به بالا (ادراکی) مانند ارزیابی و هم شامل فرایندهای بالا به پایین (شناختی) مانند حافظهی فعال و کنترل ارادی توجه می‌باشد (بل و ولف، ۲۰۰۴).
یکی از تدابیر لازم برای بهینه‌سازی آموزش کشور، پرداختن به مسائل و عوامل مؤثر بر رشد و پیشرفت تحصیلی دانش آموزان است. اینکه چه عواملی بر پیشرفت و موفقیت تحصیلی دانش آموزان در درس ریاضی تأثیر می‌گذارد و یا سهم و مشارکت هر عامل چه اندازه است همواره از حیطه‌های موردعلاقهی پژوهشگران تربیتی بوده است (لواسانی و ذراتی، 1388). کرلینجر معتقد است پژوهش‌های رفتاری، همچون پیشرفت تحصیلی و ریاضی ماهیت چند متغیری دارند زیرا متغیرهای زیادی بر آن‌ها تأثیر می‌گذارند و باید با استفاده از روش‌های چند متغیری به مطالعهی تأثیرات چندوجهی متغیرهای مستقل متعدد بر چنین متغیرهایی پرداخت (کرلینجر، 1986).
میزان بالای همایند مرضی بین اختلالات روانی به‌ویژه اضطراب امتحان و سایر اختلالات اضطرابی منجر به پژوهش در مورد مکانیسم‌های مسئول این همایند شده است که اغلب به‌عنوان عوامل بین تشخیصی از آن‌ها یاد می‌شود (اهرینگ و واتکینز، 2008). عوامل بین تشخیصی زیادی برای ارتباط بین اضطراب امتحان و این اختلالات پیشنهاد شده است که با اشکال مختلف آسیب‌شناسی روانی در ارتباط می‌باشد (مانیل و همکاران، 2009). ازآنجاکه تنظیم هیجانی در انواع مختلفی از اختلالات هیجانی ازجمله اضطراب نقش دارد، اهمیت دارد که در درمان موردتوجه قرار گیرد (آلداو و همکاران، 2010).
هیجان‌ها نقش حیاتی در زندگی انسان، همین‌طور شکل دادن به تعداد زیادی از فرایندهای اجتماعی دارند. بااین‌حال هیجانات تحت تأثیر اعمال ماست (وریتکا، پاسکال، 20011).
تنظیم هیجان به معنی تلاش افراد برای تأثیر گذاشتن روی نوع، زمان و چگونگی تجربه و بیان، تغییر طول دوره یا شدت فرایندهای رفتاری، تجربی و یا جسمانی هیجان‌هاست و به‌طور خودکار یا کنترل‌شده، هشیار یا ناهشیار و از طریق به‌کارگیری راهبردهای تنظیم هیجان انجام می‌گیرد، راهبردهایی مانند بازاریابی، نشخوار فکری، خود اظهاری، اجتناب و بازداری. افراد برای تنظیم فرایندهای مختلف از راهبردهای متفاوتی استفاده می‌کنند. یکی از متداول‌ترین راهبردها، تنظیم هیجان با استفاده از فرایندهای شناختی است (حسنی، 1391).
رابطه هیجان با انگیزش
هیجان‌ها به دو صورت با انگیزش ارتباط دارند. اولاً هیجان‌ها یک نوع انگیزه هستند. هیجان‌ها مانند همه انگیزه‌های دیگر (مثل نیازها، شناخت‌ها) رفتار را نیرومند و هدایت می‌کنند. برای مثال خشم منابع ذهنی، فیزیولوژیکی، هورمونی و عضلانی را بسیج می‌کند (رفتار را نیرومند می‌کند) تا به هدف خاصی، مانند غلبه کردن بر موانع یا رفع بی‌عدالتی، برسد (رفتار را هدایت می‌کند). ثانیاً، هیجان‌ها به‌عنوان یک سیستم نمایش عمل می‌کنند تا نشان‌دهنده سازگاری فرد چقدر خوب یا بد پیش می‌رود. برای مثال شادی از پیش روی به سمت هدفمان، درحالی‌که پریشان از شکست خبر می‌دهد (مارشال ریو، 1391).
چه چیزی موجب هیجان می‌شود؟
وقتی با واقعه مهمی روبرو می‌شویم، به‌طوری‌که شکل زیر نشان می‌دهد، هیجان وارد کار می‌شود. به‌طوری‌که در این شکل نشان داده‌شده است، ذهن (فرایندهای شناختی) و بدن افراد (فرایندهای فیزیولوژیکی) به شیوه سازگارانه‌ای به این واقعه واکنش نشان می‌دهد؛ یعنی مواجهه با رویدادهای مهم، فرایندهای شناختی و زیستی را فعال می‌کند که جمعاً عناصر مهم هیجان، ازجمله احساس‌ها، انگیختگی بدن، رفتار هدفمند و بیانگری را فعال می‌سازند (همان منبع)
ارتباط تنظیم هیجان و عملکرد تحصیلی
کودکان درواقع هیجانات زیادی را در موقعیت مدرسه تجربه می‌کنند. هیجانات، اجتماعی و وابسته به ارزیابی کودک از موقعیت می‌باشند. همچنین این ارزیابی‌ها به باورهای فرد مربوط می‌شود. این هیجانات تحت تأثیر گذشتهی فرد همانند مسائل مهم، معلمان، همسالان و موقعیت‌ها قرار می‌گیرد و همچنین این هیجانات قابل‌تغییر هستند، چون موقعیت‌ها تغییر می‌کنند (ایندی و تور نر، 2006). رویدادهای هیجانی در کلاس درس، تحت تأثیر باورها و اهداف معلم و دانش آموزان فعال می‌شوند. احساس شرم، امید، غرور و اضطراب وابسته به اهداف هستند و هیجانات وابسته به تفکر آرزومندانه هستند و سرزنش خود با افزایش خشم و اضطراب رابطه دارد (شولتز و همکاران، 2006).
اگرچه هم هیجانات مثبت و هم منفی در محیط مدرسه تجربه می‌شوند، اما اضطراب ممکن است رایج‌ترین نوع هیجان تحصیلی باشد. هیجانات با انگیزش و پیشرفت و همچنین با جنبه‌های زیادی از خودتنظیمی و راهبردهای یادگیری نیز رابطه دارند. هیجانات را می‌توان با توجه به پیشایندهای موجود در کلاس درس پیش‌بینی کرد (پکران و همکاران، 2002). هدف موفقیت، واکنش هیجانی کودک در مدرسه تحت تأثیر قرار می‌دهد، درحالی‌که واکنش‌های هیجانی راهبردهای مقابله‌ای مورداستفادهی کودک را تحت تأثیر قرار می‌دهند (اوباشی، 2004). هیجانات مثبت و منفی که دانش آموزان تجربه می‌کنند، باعث فعال شدن راهبردهای خاص حل مسئله می‌شود. جالب‌توجه اینکه، افراد سالمی که هیجانات منفی را تجربه می‌کنند، به‌جای اینکه به دنبال تجربه هیجانات مثبت باشند، تمرکز بیشتری بر یافتن اطلاعات دربارهی هیجانات منفی و استفاده از آن‌ها دارند (اسپرینگ، واگن و فانک، 2005).
با کلی و سارای (2006)، یادآور می‌شوند که تنظیم هیجان و گرایش به تحصیل که با خلق فرد رابطه دارد، پیش‌بینی کنندهی معدل دانش آموزان دبیرستانی است. این افراد دریافتند، کسانی که احساسات منفی بیشتری در مورد تحصیل‌دارند، چه از همسالانشان باهوش‌تر باشند و چه نباشند، ازنظر تحصیلی چندان خوب عمل نمی‌کنند. این ارتباط پیچیده است. بااین‌حال، با توجه به معدل دانش آموزان دبیرستانی، تنظیم هیجان، تمایل دانش آموزان و هیجانات تحصیلی، هرکدام به‌صورت مجزایی به پیشرفت تحصیلی مربوط می‌شوند (گام را و آرسینیو، 2002).
افراد زمانی دستخوش اضطراب می‌شوند که بدانند جودشان و ارزش‌هایی را که به آن مرتبط کرده‌اند ممکن است نابود شود. می (1958) اضطراب را بدین‌صورت می‌توان تعریف کرد: حالت ذهنی آگاه شدن فرد از اینکه وجودش می‌تواند نابود شود او می‌تواند تبدیل به نیستی شود. او در زمان دیگری اضطراب را به‌صورت تهدیدی برای ارزش‌های مهم فرد تعریف کرد؛ بنابراین آگاهی از نیستی یا تهدید شدن ارزش‌هایی که برای وجود فرد حیاتی هستند، می‌تواند اضطراب را ایجاد کند. این حالت زمانی وجود دارد که فرد با مسئله تحقق بخشیدن به استعدادهایش روبرو شود. این رویارویی می‌تواند به رکود و تباهی منجر شود، اما می‌تواند رشد و تغییر نیز به بار آورد.
اضطراب بهنجار
هیچ‌کس نمی‌تواند از تأثیرات اضطراب درامان باشد. رشد کردن و تغییر یافت ارزش‌های فرد به معنی تجربه کردن اضطراب سازنده یا بهنجار است. زمانی که افراد از نوباوگی به بزرگ‌سالی می‌رسند، ارزش‌هایشان تغییر می‌کنند و در هر مرحله دستخوش اضطراب بهنجار می‌شوند. اضطراب بهنجار در آن لحظه‌های خلاقی نیز تجربه می‌شود که هنرمند، دانشجو، یا فیلسوف ناگهان به بینشی می‌رسد که می‌تواند زندگی او یا شاید زندگی افراد بی‌شماری را برای همیشه دگرگون کند.
اضطراب روان رنجور
واکنشی که با تهدید نامناسب است، سرکوبی یا سایر شکل‌های تعارض درون روانی را شامل می‌شود و با انواع ممانعت از فعالیت و آگاهی کنترل می‌شود. درحالی‌که اضطراب بهنجار زمانی احساس می‌شود که ارزش‌ها تهدید شده باشند، اضطراب روان رنجور زمانی تجربه می‌شود که ارزش‌ها به عقاید جزمی تبدیل‌شده باشند. حق‌به‌جانب بودن کامل ازنظر عقاید، امنیت موقتی به بار می‌آورند، اما این امنیتی است که به بهای دست شستن فرد از فرصت یادگیری تازه و رشد تازه تمام می‌شود.
مؤلفه‌های اضطراب امتحان
بر پایه نظریه‌های موجود، اضطراب امتحان دارای دو مؤلفه اساسی شناختی و جسمانی است که «نگرانی» جزو مؤلفه‌های شناختی و «هیجان پذیری» جزو مؤلفه جسمانی طبقه‌بندی می‌شود (اسپیلبرگر، گونزالس، تیلور، الگاز و آنتون ،1978). بسیاری از محققان مؤلفه نگرانی را به‌عنوان جنبه‌های شناختی اضطراب که ریشه در ترس از شکست، مقایسه‌های منفی خود با دیگران و شک در مورد توانایی‌های شخصی دارد، تعریف می‌کنند و معتقدند مؤلفه نگرانی شامل احساس ناکارآمدی، دلواپسی شناختی زیاد درباره عملکرد، انتظار تنبیه، پیامدهای شکست ناشی از امتحان، افکار مربوط به بد امتحان دادن، افکار مربوط به‌تحقیر خود، درماندگی، ارزیابی توانایی خود در مقایسه با دیگران، انتظارات منفی از عملکرد و خود گفتگویی به گونه منفی می‌شود و مؤلفه هیجان پذیری، به اختلال فیزیولوژیکی شامل: برانگیختگی هیجانی خود ادراک‌شده، واکنش‌های عصبی خودمختار و واکنش‌های جسمانی مانند افزایش تنش عضلانی، تپش قلب، آشفتگی معده، دستان سرد، گریه، سردرد، لرزش و عصبانیت اشاره می‌کند.
فصل اول...... 1
کلیات تحقیق... 1
مقدمه .......................... 2
بیان مسئله: بیان مسئله باید هر خطش یک رفرنس داشته باشِ حتی بیشتر 3
اهمیت و ضرورت: 6
اهداف پژوهش.... 7
اهدف اصلی: 7
اهداف فرعی: 8
فرضیات پژوهش: 8
برمفاهیم و مروری معرفی موضوع تحقیق 8
تعاریف نظری متغیرها: 8
سازگاری.............. 8
اضطراب............... 8
انگیزش................ 9
تعاریف عملیاتی متغیرها: 9
سازگاری.... 9
اضطراب..... 9
انگیزش...... 9
فصل دوم..... 10
ادبیات پژوهش 10
هیجان................. 11
رابطه هیجان با انگیزش 11
چه چیزی موجب هیجان می‌شود؟ 12
تنظیم هیجان 12
تعریف تنظیم هیجان 13
3 حوزه‌های تنظیم هیجان: 13
فرایندهای مؤثر در ایجاد هیجان: 14
ارتباط تنظیم هیجان و عملکرد تحصیلی: 14
ارتباط تنظیم هیجان و اضطراب 16
ابعاد تنظیم هیجان در طول امتحان 16
اضطراب................. 17
اضطراب بهنجار 18
اضطراب روان رنجور 18
اضطراب امتحان 18
مؤلفه‌های اضطراب امتحان 20
ارتباط اضطراب و عملکرد تحصیلی 21
- رابطه اضطراب امتحان با مشکلات حافظه‌ای 22
برخی از دلایل اضطراب ریاضی 23
سازگاری............. 25
سازگاری تحصیلی و پیشرفت تحصیلی 25
دیدگاه‌ها درباره سازگاری اجتماعی 27
انگیزه و انگیزش 28
نظریه‌های انگیزش واکنشی و تاثیرگذار 29
انگیزه‌های درونی 29
رویدادهای بیرونی 30
انگیزش برای سازگاری مفید است 30
نقش خانواده بر انگیزش تحصیلی دانش آموزان 31
نقش آموزشگاه بر انگیزش تحصیلی دانش آموزان 32
پیش نیازهای یادگیری ریاضیات 32
دیدگاه‌های آموزشی درباره ریاضیات 33
مروری بر تحقیقات انجام شده: 34
فصل سوم......... 37
روش پژوهش 37
طرح پژوهش......... 38
جامعه آماری......... 38
نمونه آماری...... 38
ابزارگردآوری اطلاعات 38
پرسشنامه اضطراب فریدمن 39
روایی و پایایی.......... 40
پرسشنامه انگیزش تحصیلی ISM (مک اینرنی و سینکلایر،1992) 40
روایی و پایایی......... 41
پرسشنامهٔ سازگاری دانش‌آموزان دبیرستانی 42
نمره‌گذاری.......... 42
پایایی.................. 43
روایی....................... 43
روش اجرای پژوهش 44
جلسات آموزش مهارتهای تنظیم هیجان 45
روش تجزیه و تحلیل اطلاعات 46
فصل چهارم......... 47
تجزیه و تحلیل داده‌ها 47
همگنی واریانس‌ها 49
اثر تنظیم هیجان بر خرده مقیاس‌های اضطراب 53
فرضیه یک........... 53
اثر تنظیم هیجان بر نمره کل اضطراب 55
فرضیه دو........... 55
اثر تنطیم هیجان بر خرده مقیاس‌های انگیزش 56
فرضیه یک......... 56
اثر تنطیم هیجان بر نمره کل انگیزش 61
فرضیه دو............. 61
اثر تنظیم هیجان بر خرده مقیاس‌های سازگاری 62
فرضیه یک.............. 62
اثر تنطیم هیجان بر نمره کل سازگاری 64
فرضیه دو............. 64
فصل پنجم........... 65
بحث و نتیجه گیری 65
بحث و نتیجه گیری 67
محدودیت‌های پژوهش 72
منابع فارسی........... 73
منابع لاتین........ 77
فهرست جدول‌ها
عنوان صفحه
جدول 1: آزمون کولموگروف- اسمیروف برای بررسی هنجار بودن توزیع نمرات متغیرهای پژوهش 48
جدول 2: آزمون لوین برای مقایسه واریانس نمرات متغیرهای وابسته پژوهش 50
جدول 3: میانگین و انحراف استاندارد متغیرهای پژوهش دو گروه آزمایشی و کنترل 51
جدول 4: آزمون آم باکس 54
جدول 5: آماره چند متغیره برای مقایسه دو گروه در خرده مقیاس‌های اضطراب امتحان 55
جدول 6: تحلیل واریانس چند متغیره برای مقایسه دو گروه در خرده مقیاس‌های اضطراب امتحان 56
جدول 7: تحلیل کوواریانس برای مقایسه نمرات دو گروه در متغیر اضطراب امتحان 57
جدول 8: میانگین‌های تعدیل‌شده دو گروه در نمره کل اضطراب 58
جدول 9: آماره چند متغیره برای مقایسه دو گروه در خرده مقیاس‌های انگیزش 58
جدول 10: تحلیل واریانس چند متغیره برای مقایسه دو گروه در خرده مقیاس‌های انگیزش 59
جدول 11: تحلیل کوواریانس برای مقایسه نمرات دو گروه در متغیر انگیزش 64
جدول 12: میانگین‌های تعدیل‌شده دو گروه در نمره کل انگیزش 65 جدول 13: آماره چند متغیره برای مقایسه خرده مقیاس‌های سازگاری در دو گروه آزمایش و کنترل 65
جدول 14: تحلیل واریانس چند متغیره برای مقایسه خرده مقیاس‌های سازگاری در دو گروه آزمایش و کنترل 66
جدول 15: تحلیل کوواریانس برای مقایسه نمرات دو گروه در متغیر سازگاری 67