سالمندی دوران حساسی از زندگی بشر است، که طی آن سالمندان درمعرض تهدیدات بالقوه ای نظیر افزایش ابتلا به بیماریهای مزمن، تنهایی و انزوا, عدم برخورداری از حمایت اجتماعی بوده و به دلیل ناتوانی های جسمی و ذهنی در موارد زیادی نیز استقلال فردیشان مورد تهدید قرار می گیرد، لذا توجه به مسایل و نیازهای این مرحله از زندگی یک ضرورت اجتماعی است. دومين گروه آسيب پذير را كهنسالان (پيران پیر) در كشور تشكيل مي دهند. از آنجا كه اميد به زندگي در كشور ایران 72 سال است، پدیده سالمندی در كشور هنوزبه عنوان یک پدیده ضروری مورد توجه قرار نگرفته است. اما اين واقعیت وجود دارد که جمعيت سالمندان با رشدی بیشتر از رشد کل جمعیت رو به افزایش است. در واقع همراه با رشد جمعیت و افزایش امید به زندگی سیر سالمندي روند صعودی دارد . ضعف و ناتواني اين گروه مراقبتها و توجهات ويژه ای را طلب مي كند. می توانید این تحقیق رشته علوم اجتماعی را به صورت فایل word دانلود نمایید.
مقدمه
سالمندی مرحله ای از رشد است که با کاهش قابل ملاحظه ای درفعالیتهای حسی و حرکتی و حافظه کوتاه مدت ظاهر می شود . طبق تعاریفی که توسط سازمان بهداشت جهانی از سالمندی ارائه شده است افراد بالای سن 65 سال را می توان جزء جامعه سالمندان به حساب آورد . آمار و ارقام نشان می دهد که به دلایل مختلف از جمله بازنشستگی زودهنگام , پیشرفت روشهای درمانی و بالا رفتن میانگین عمرانسان باعث افزایش شمار سالمندان درجامعه شده است. واقعیتی که انسان همواره فرآیند سالمندی را در صورت وجود شرایط مناسب زیستی به عنوان روند طبیعی گذر عمر پشت سر می گذارد . پیامد این واقعیت مسائل و مشکلات سالمندی است که ابتدا در کشورهای پیشرفته و سپس در سایر کشور ها واقعیت یافته و می یابد . لیکن طرز تلقی و برخورد با این مسئله و پاسخگویی به آن متناسب با فرهنگ و امکانات هر جامعه است. پدیده سالمندی یک فرآیندی زیست شناختی و فیزیولوژیکی است که در آن به تدریج سوخت و ساز بدن کند. بنا به تعریف دیگری،پیری فرآیند طبیعی و فراگیر است که از شخصی به شخص دیگری بسیار تفاوت است. پیری الزاما با بیماری همراه نیست و روش زندگی شخص می¬تواند شانس یک پیری سالم را افزایش دهد.سالمندان انسان هایی زنده هستند که نیاز دارند قابلیت¬های موجودشان را رشد دهند یا حفظ کنند،تا زندگی¬های پربار و پرارزشی داشته باشند(کراس ، 1978).
سازمان جهانی بهداشت،با ارائه طرح¬های جامع عملیاتی برای مراقبت از سالمندان یا بهبود در کیفیت زندگی آنان،ماموریت مهم خود را در جهت نگهداری،حمایت و ارتقای سلامت سالمندان در طول سال¬های عمر به انجام می¬رساند.یکی از اهداف مهم این سازمان،پیشگیری از ناتوانی در سالمندان است و بر این اساس یا افزایش آمار سالمندان مواجه خواهیم شد(روحانی،1378).طبق داده¬های آماری سازمان جهانی بهداشت،در حال حاضر 740 میلیون نفر بالای 60 سال وجود دارند که این رقم تا سال 2020 میلادی از یک میلیارد نفر خواهد گذشت، و بر اساس برخی از پیش¬بینی¬ها جمعیت سالمندی جهان تا سال 2050 به دو میلیارد نفر رسیده و در هر 30 سال شاهد دو برابر شدن جمعیت سالمندان جهان خواهیم شد.و بر اساس آمارهای مرکز ایران،نشان می¬دهد که از سال 1365 تا سال 1375 جمعیت ایران رشدی حدود 21% داشته است و در همین سالها جمعیت سالمندان از 1503128 نفر به 2594376 نفر رسیده است و رشدی معادل 72% داشته است.یعنی جامعه در حال پیر شدن است و بر اساس منحنی آمار در سال 1375 جمعیت سالمندان کشور معادل 62/6 % از کل جمعیت را تشکیل می¬دهند.
بر این اساس،مسئله سالمندی بسیار جدی است و باید با توجه به گروه¬های سنی سالمندان،برنامه¬ریزی¬های بهداشتی،درمانی مناسب تهیه و اجرا شود(حیدرنیا،1378)
در بررسی جمعیت ایران در سال 1385 نشان¬دهنده¬ی گذار ساختمان سنی جمعیت از جوانی به سالخوردگی می-باشد و در بین سالهای 1375-1385 رشد جمعیت سالمندان نشان¬دهنده¬ی سالمند شدن جمعیت و خصوصا سالمند¬تر شدن سالمندان می¬باشد(یعنی افزاش تعداد سالمندان بالای سنین 70 و 80 سال)(دکتر میرزائی،مقاله¬ی جمعیت شناسی سالمندان در ایران)
در حال حاضر سازمان¬های حمایتی و از جمله کمیته انداد امام خمینی،تمامی هم و غم خود را معطوف به تامین نیاز اولیه¬ی معیشتی سالمندان و بخشی هم نیازهای درمانی و بهداشتی آنان نموده و بر این باور می¬باشند که نیازهای این عده در همین حد محمدود بوده و جنبه¬های دیگر نیازهای این قشر مغفول مانده است.بی¬شک چه بسا،نیار عاطفی و احساس تعلق به اجتماع و خانواده بیش از سایر نیازها،مورد طلب و خواسته¬ی یک سالمند بوده که شایسته و لازم است تا جامعه و ارگان¬های مرتبط ،شرایطی را فراهم سازند تا این کمبود عاطفی سالمند مرتفع گششته و خانواده و اجتماع پیرامونی،پذیرای سالمند باشند.برخی از این سالمندان که دارای فرزندانی در خانه می¬باشند که به جهت فقر اقتصادی و ناتوانی¬های جسمی ناشی از سالمندی بعضا شوق و انگیزه¬ای در ورود به اجتماع پیرامونی و محله و ... نداشته و این گوشه¬گیری و انزوای اجتماعی از خانواده¬های سالمند خصوصا در مناطق روستایی،پیامد این دوره باشد.
در مجموع با ارتباط و مراجه مکرر به خانواده¬ای سالمندان تحت پوشش مشاهده شده که ضعف و مشکلات جسمانی ناشی از دوره سالمندی،کعه با فقر اقتصادی و همچنین فقر و کمبودهای اجتماعی و فرهنگی تلفیق شئه،موجب بروز مشکلات حاد و عدیده¬ای برای فرد و خانواده¬ی سالمند تحت حمایت گردیده و چنانچه تدابیری برای آن اندیشیده نگردد و تنها به بعد معیشتی آنان پرداخته شود،مشکلات آنان افزایش یافته و فقر و محرومیت به نسلهای بعدی آنان منتقل خواهد شد.اذا با توجه به اینکه آگاهی از الویت¬های نیاز سالمندان می¬تواند تصمیم سازان و دیست اندرکاران امداد را در ارائه¬ی خدمتی مطلوب¬تر یاری نماید.شایسته است تا الویت¬های نیاز این قشر در دو بعد اجتماعی و اقتصادی مورد بررسی و سنجش قرار گیرد،تا تلاش¬های صورت پذیرفته و اعتبارات هزینه¬شده،صحیح¬تر و مورد رضایت و مقبولیت سالمندان واقع گشته و اثر گذاری مناسب¬تری داشته باشد.
مروری بر نقش جامعه و خانواده در تأمین سلامتی سالمندان
سالمندی مرحله ای از رشد است که با کاهش قابل ملاحظه ای درفعالیتهای حسی و حرکتی و حافظه کوتاه مدت ظاهر می شود . طبق تعاریفی که توسط سازمان بهداشت جهانی از سالمندی ارائه شده است افراد بالای سن 65 سال را می توان جزء جامعه سالمندان به حساب آورد . آمار و ارقام نشان می دهد که به دلایل مختلف از جمله بازنشستگی زودهنگام , پیشرفت روشهای درمانی و بالا رفتن میانگین عمرانسان باعث افزایش شمار سالمندان درجامعه شده است. واقعیتی که انسان همواره فرآیند سالمندی را در صورت وجود شرایط مناسب زیستی به عنوان روند طبیعی گذر عمر پشت سر می گذارد . پیامد این واقعیت مسائل و مشکلات سالمندی است که ابتدا در کشورهای پیشرفته و سپس در سایر کشور ها واقعیت یافته و می یابد . لیکن طرز تلقی و برخورد با این مسئله و پاسخگویی به آن متناسب با فرهنگ و امکانات هر جامعه است.
همه ما پس از طي دوران جواني و دوره طولاني‌تر بزرگسالي (از 35 تا 60 سالگي) به بازنشستگي مي‌رسيم اما کمتر پيش مي‌آيد که قبل از تجربه اين دوران، خودمان را به جاي آن فرد سالمند قرار دهيم. شايد براي همين است که درک ما از شرايط روحي و نيازهاي عاطفي آنان کمتر مي‌شود. وقتي صحبت از مراقبت و نگهداري از پدر و مادر سالمندمان به ميان مي‌آيد، گمان مي‌کنيم چون آنها را دوست داريم، اين مراقبت بسيار ساده است. براي همين با يک نگرش سنتي با آنها که پا به سن گذاشته‌اند، رفتار مي‌کنيم؛ رفتارهايي که گاهي مناسب سن والدين سالمندمان (چه سالم و چه بيمار يا معلول) نيست. گاهي اوقات ما سعي داريم همان‌طور که از فرزندمان مراقبت مي‌کنيم، با آنها برخورد کنيم و فراموش مي‌کنيم که ما هرگز نمي‌توانيم والد پدر و مادر خود باشيم و مراقبت از آنها مهارت‌هاي خاصي نياز دارد. نکته مهم اين است که اين مهارت‌ها که بايد در تک‌تک رفتارهاي ما نمود داشته باشد، آموختني هستند اما بيشترمان اين مهارت‌ها را بلد نيستيم و صرفا با مهر و محبت هم نمي‌توان اين مهارت‌ها را در خود ساخت.
نقش سالمندان در خانواده
در یک خانواده متعارف و متعادل، سالمندان نقش سرپرست، راهنما یا کدخدایی را ایفا می کنند که کارشان امر و نهی، هدایت و ارشاد و تنظیم سیاست کلی خانواده است. فرزندان از آنها پیروی کرده و شیوه زندگی را می آموزند. سالمندان، پاسدار ارزش ها و حافظ سنت های اصیل و ارزیاب فرهنگ و میراث اجتماعی هستند. آنان با معاشرت و انس با نسل جدید، می کوشند مفهوم زندگی را برای آن ها روشن کنند، و مراقب باشند لغزش و خطایی از ایشان سرنزند، اخلاق و ادب را به آنها بیاموزند و حفظ و حراست از دستاوردها را به آنان آموزش دهند. سالمندان، همانند نگاهبانی هستند که امور و جریان های داخل شونده و بیرون رونده را تحت مراقبت دارند و تلاش می کنند خانواده در مسیر صواب هدایت شود.
فاصله نسل ها
از مسائل مهم عصر کنونی، فاصله میان جوانان و سالمندان است. مخالفت سالمندان با نسل جدید، به صورت بدبینی، تحقیر و گاه دشمنی و حمله است و مخالفت جوانان با آنها، به صورت مقاومت در برابر سالمندان و طغیان در برابر امر و نهی آنهاست. نوخواهی و تجددطلبی جوانان از یک سو، و پای بندی سالمندان به سنت ها از سوی دیگر، زمینه را برای درگیری ها و آسیب پذیری ها فراهم می کند. برای از میان بردن این فاصله و داشتن محیطی آرام و با صفا، باید دست جوان در دست سالمند قرار گیرد تا هر دو از وجود یکدیگر بهره برند. شناخت علل زمینه ساز ایجاد اختلافات، شناخت طبیعت دو نسل و انتخاب راه مناسب برای نزدیک کردن دو نسل به یکدیگر، در ایجاد این محیط آرام و باصفا بسیار مؤثر است.
استفاده از توانمندی سالمندان در تحکیم خانواده
در گذشته سالمندان نقش مهمی را در انتقال فرهنگ و سنت در جامعه ایفا می کردند و بر همین مبنا از احترام و جایگاه خوبی برخوردار بودند. بزرگان با انتقال تجربیات خود در خانواده های جوانی که مشکل داشتند مداخله می کردند و با مشورت و حمایت سالمندان و بزرگان فامیل این زوج ها از مشکلات خود با حمایت و راهنمایی این افراد عبور کرده و خود نیز به حمایت از دیگران می پرداختند.(مروتی و همکاران،1391)
با انتقال جامعه از شیوه سنتی به مدرن و صنعتی، حضور از افراد در گروه های خانواده کم رنگ شد و به گروه های صنفی و حرفه ای پیوستند. حمایت گروه های حرفه ای در محیط کار صورت می گیرد و به خانواده های کارگران و افراد بروز نمی کرد. بر همین مبنا بیشتر آموزش جامعه به سوی سود آوری و مهارت آموزی به نفع سود آور نمودن صنعت بوده است و در برخی موضوعات روانی و خانوادگی حمایت کمتری از افراد شده است.
به تدریج افراد در جوامع صنعتی با مشکلاتی درگیر شدند که توان و نیروی متخصصان و کارگران آنها را تحلیل می برد و از عملکرد آنها می کاست با بررسی و پژوهش مشخص شد که مشکلات خانوادگی و اجتماعی و فرهنگی به طور مستقیم و غیر مستقیم می تواند در عملکرد افراد در محیط کار تاثیر بگذارد و یا توان و نیروی آنها را تحلیل ببرد و به تناسب بر روی عملکرد صنعت و پیشرفت جامعه تاثیر خواهد داشت.(روستی ،2011).
بنابراین جوامع اقدام به تاسیس نهادهای حمایتی و رشته های تخصصی نمودند تا این خلاء را در بین خانواده ها جبران نمایند البته گسترش رشته های حمایتی و توانبخشی با میزان شیوع این مشکلات هم خوانی ندارد و بنا به همین دلایل کاهش و کنترل محسوسی بر مشکلات فردی، روانی و خانوادگی نداشته است. البته فرهنگ سازی و حمایت کافی نیز از این رشته ها به وجود نیامده است و زیر پوشش بیمه های حمایتی نبودن درمان های روان شناختی و مشاوره ای، سندی بر نبود حمایت و پیشیبانی در جامعه از سوی دولت مردان است. از سوی هزینه های زندگی، مشکلات مسکن و هزینه های بهداشتی و روان شناسی باعث شده است تا خانواده برای حل مشکلات خود توان استفاده از حمایت های روان شناسی سلامت و مشاوره را نداشته باشند. بر همین مبنا لزوم حمایت از سوی دولت برای گسترش خدمات سلامت در جامعه ضروری است افزایش خدمات در کاهش مشکلات تاثیر دارد البته نیاز به ارائه تمامی خدمات به صورت فردی نیست و می توان برخی از خدمات از جمله راهنمایی و روان شناسی سلامت را به صورت گروهی برگزار کرد و از طریق این آموزش های همگانی برای خانواده از شیوع مشکلات خانوادگی پیشگیری کرد.(کلیسپون ،2013)
امید زندگی و فرایند سالمندی
پیشرفت جامعه بشری، بهبود وضعیت بهداشتی درمانی و افزایش امید زندگی نهایتا موجب افزایش درصد جمعیت سالمند شده است. سالخوردگی جمعیت، پیامد طبیعی افزایش امید زندگی است. سالخوردگی جمعیت پدیده جهانی و رو به افزایش است. جهان هر سال با درصد جمعیت سالمند بیشتر و سالمندان پیرتر روبرو خواهد بود. تامين سلامت سالمندان یکی از مهمترین چالش های اقتصادی، اجتماعی و بهداشتی درماني در قرن بیست و یکم به شمار می‌رود. رشد جهانی جمعیت سالمندان هم برای ارائه کنندگان خدمات بهداشتی، درمانی و هم برای اعضای خانواده وجامعه ای که سالمندان در آن زندگی می‌کنند یک چالش مهم محسوب می گردد(نودهی مقدم،1394)
طبیعی است هر چه افراد مسن تر باشند به مراقبت ها و خدمات بیشتری احتیاج دارند. لذا برنامه ریزی برای ارتقاء کیفیت زندگی سالمندان، ضروری است. سالمندی فرصتی است که اگر برنامه ریزی نداشته باشیم تبدیل به تهدید می شود. از آنجایی كه ارایه خدمات به سالمندان، جهت ارتقاء سطح سلامت آنان، چند وجهی بوده و باید همواره همه ابعاد جسمانی، روانی، اجتماعی و روحانی آنان مورد توجه قرار گیرد، مسئولیت تامین سلامت سالمندان جامعه، ضمن محوریت وزارت بهداشت، نیاز به همكاری گسترده بین بخشی دارد.(هاندا ،2013)
فصل اول کلیات تحقیق 1
1-1مقدمه 2
1-2-بیان مسأله تحقیق 2
1-3-ضرورت انجام تحقیق 6
1-4-ادبیات تحقیق 7
1-5-فرضیهها 9
1-6-اهداف تحقیق 9
1-7-قلمرو تحقیق 10
1-8-تعاریف واژهها و اصطلاحات 10
فصل دوم ادبیات تحقیق 11
2-1-مقدمه 12
2-2-مروری بر نقش جامعه و خانواده در تأمین سلامتی سالمندان 13
2-3-نقش سالمندان در خانواده 15
2-4-فاصله نسل ها 16
2-5-توانایی های سالمندان 16
2-6-نیاز جامعه به سالمندان 17
2-7-برکت وجود سالمندان 17
2-8-خواسته های سالمندان 18
2-9-نیازهای عاطفی سالمندان 18
2-10-ضرورت ارتباط با سالمندان 19
2-11-وظایف جوانان در برابر سالمندان 19
2-12-سالهای متانت و آرامش 20
2-13-برخی از این بایدها و نبایدها به این شرح است: 22
2-13-1-بایدها 22
2-13-2-نبایدها 23
2-14-شيوهى صحيح برخورد با سالمندان 24
2-15-استفاده از توانمندی سالمندان در تحکیم خانواده 30
2-16-امید زندگی و فرایند سالمندی 32
2-17-براساس تعریف سازمان جهانی بهداشت سالمندی فعال دارای سه رکن اصلی است: 38
2-17-1-سلامت 38
2-17-2-مشارکت 39
2-17-3-امنیت 39
2-18-نتیجه گیری 40
فصل سوم روش تحقیق 41
3-1-مقدمه 42
3-2-روش تحقیق 42
3-3-جامعه آماری 43
3-4-نمونه آماری 43
3-5-حجم نمونه و روش نمونه گیری 43
3-6-روش گردآوری اطلاعات 44
3-7-ابزار گردآوری اطلاعات 44
3-8-روایی پرسشنامه 45
3-9-پایایی پرسشنامه 45
3-10-روش تجزیه و تحلیل اطلاعات 46
فصل چهارم تجزیه‌وتحلیل داده‌های پژوهش 46
4-1- مقدمه 48
4-2- ویژگی‌های دموگرافیک جامعه 48
4-3- تحلیل توصیفی متغیرهای تحقیق 50
4-4- آزمون نرمال بودن داده‌ها 51
4-5- بررسی رابطه متغیرهای تحقیق 52
4-7- رتبه‌بندی وضعیت متغیرهای تحقیق 58
4-8- بررسی یافته‌های آزمون براساس متغیرهای جمعیت شناختی 59
4-8-1- اختلاف دیدگاه پاسخگویان براساس جنسیت 59
4-8-2- اختلاف دیدگاه پاسخگویان براساس سن 61
فصل پنجم نتایج و پیشنهادات تحقیق 63
5-1 مقدمه 64
5-2- خلاصه پژوهش 64
5-3- یافته‌های پژوهش 66
5-3-1- ویژگی‌های جمعیت شناختی 66
5-3-3- آزمون فرضیهها و بحث 66
5-4- پیشنهادات کاربردی 68
5-5- پیشنهادهایی برای پژوهشگران دیگر 72
5-6- محدودیت‌های پژوهش 72
5-6-1– محدودیت‌ها و موانع 73
5-6-2- محدودیت‌های در اختیار محقق 73
5-6-3- محدودیت‌های خارج از اختیار محقق 73
منابع 74
فهرست اشکال
شکل 1- 4 نمودار فراوانی پاسخ دهندگان براساس جنسیت 49
شکل 2-4 نمودار فراوانی پاسخ دهندگان براساس سن 50
فهرست جداول
جدول 1- 4توزیع فراوانی پاسخ دهندگان براساس جنسیت 49
جدول 2-4 فراوانی پاسخ دهندگان براساس تحصیلات 49
جدول 3- 4تحلیل توصیفی متغیرهای تحقیق 50
جدول 4- 4آزمون نرمال بودن داده‌ها 51
جدول 5-4 همبستگی متغیرهای تحقیق 53
جدول 6-4 نتایج آزمون t تک نمونه برای متغیرهای تحقیق 56
جدول 8- 4نتایج آزمون t مستقل براساس جنسیت 60
جدول 9-9 نتایج تحلیل واریانس براساس وضعیت سنی 61