این پژوهش با هدف تعیین اثربخشی مداخله شناختی رفتاری مختصر در درمان سوءمصرف مت آ مفتامین در مراجعان به مراکز مردان آسیب پذیر (DIC)انجام شده است، لذا روش تحقیق این پژوهش کاربردی، همبستگی، توصیفی و پیمایشی می باشد. تعداد 60 نفر از بین کلیه مراجعان به مراکز مردان آسیب پذیر به روش نمونه گیری تصادفی ساده انتخاب و به پرسش نامه 42 سوالی(28 سوال پرسشنامه سلامت عمومی گلدبرگ و 14 سوال پرسشنامه DDQ که شامل 5 مولفه ماندگاری در برنامه درمانی مصرف مت آمفتامین، کاهش و قطع مصرف مت آمفتامین ، کاهش رفتارهای پرخطر مصرف مواد و جنسی، کاهش شدت وابستگی،افزایش آمادگی برای تغییر رفتار می باشد.) پاسخ گفتند. روایی پرسش نامه با نظرات متخصصین و خبرگان وپایایی آن با آلفای کرونباخ تائیدگردید. نتایج آزمون کولموگروف اسمیرنف نشان داد متغیرها دارای توزیع نرمال می باشد. بنابراین فرضیه‌های 6 گانه توسط آزمون پارامتریک تحلیل کواریانس مورد آزمون قرار گرفته شد. نتایج آزمون تحلیل کواریانس به شرح زیر بدست آمده است:
درمان شناختی - رفتاری کوتاه بر ماندگاری در برنامه درمانی مصرف مت آمفتامین در مردان آسیب پذیر مصرف کننده مت آمفتامین مؤثر است. درمان شناختی - رفتاری کوتاه بر کاهش و قطع مصرف مت آمفتامین در مردان آسیب پذیر مصرف کننده مت آمفتامین مؤثر است. درمان شناختی - رفتاری کوتاه بر کاهش رفتارهای پرخطر مصرف مواد و جنسی در مردان آسیب پذیر مصرف کننده مت آمفتامین مؤثر است. درمان شناختی - رفتاری کوتاه بر کاهش شدت وابستگی در مردان آسیب پذیر مصرف کننده مت امفتامین مؤثر است. درمان شناختی، رفتاری کوتاه در افزایش آمادگی برای تغییر رفتار در مردان آسیب پذیر مصرف کننده مت آمفتامین مؤثر است. می توانید این تحقیق روانشناسی را به صورت فایل word دانلود نمایید.
مقدمه
مصرف مواد يكى از جدّى‌ترين معضلات بشرى در سال‌هاى اخير است كه پايه‌ها و بنيان‌هاى جامعۀ انسانى را تضعيف مى‌كند و پيشگيرى از آن نيازمند كاربرد نظريه‌هاى متعدد در رشته‌هاى علمى مختلف و روش‌ها و فنون متنوع است (علائی و همکاران 1389)، طبق گزارش دفتر پيشگيرى از مصرف مواد و جرم سازمان ملل متحد كشور ايران داراى بيشترين تعداد سوءمصرف¬كنندگان موادّ افيونى به نسبت جمعيت در جهان است و بالاترين شيوع سوء مصرف با 2/8 درصد در بين افراد در ايران وجود دارد (ضيايى 1388). تاکنون جامعه شناسان، روان شناسان، روانپزشکان و بطورکلی محققان و متخصصان بر پایه دیدگاه‌هاي، مختلف علل وعوامل متعددي را براي اعتیاد وسوء مصرف مواد مخدر برشمردند. براساس مطالعات اکتشافی انجام شده می‌توان این عوامل را در سه سطح خرد، میانه و کلان تقسیم کرد. منظور از سطح خرد همان دیدگاه روان¬شناسانه است. براین اساس کلیه عواملی که مربوط به فرد، شخصیت و حتی ناراحتی‌هاي جسمی و روانی او می‌شود، بررسی می‌گردد (میری آشتیانی 1385)، از میان متغیرهای فردی تأثیر‌گذار بر مصرف مواد مخدر می‌توان به نگرش‌های ناکارآمد و باورهای مرتبط با مواد اشاره نمود که دو متغیر اصلی در نظر گرفته شده پژوهش حاضر می‌باشد، در این زمینه می‌توان اذعان نمود که بسيارى از شناخت درمانگران بر اين باورند كه واكنش‌هاى هيجانى و رفتارى به وسيله فرآيندهاى شناختى ايجاد مى‌شوند. از اين‌رو افكار، باورها و ساير فرآيندهاى شناخت تعيين كننده‌ى اصلى خلق و هيجان مى‌باشند (تيزديل ، 1997؛ به نقل از آذرگون و کجباف، 1380). با توجه به توضیح مختصر داده شده، پژوهش حاضر با هدف «بررسی کارآیی مداخله شناختی رفتاری مختصر در درمان سوءمصرف مت آمفتامین در مراجعان به مراکز مردان آسیب پذیر » صورت گرفته است. در اين فصل به بررسي كليات تحقيق پرداخته می شود. ابتدا مساله اصلي تحقيق بيان می گردد، سپس اهميت و ضرورت تحقيق مورد بررسي قرار می گیرد، در ادامه به اهداف اساسي تحقيق، فرضیه های تحقيق، تعریف واژه ها و اصطلاحات تخصصي تحقیق پرداخته شده و در انتها نيز ساختار تحقیق آورده شده است.
اهمیت تحقیق
ده‌ها سال است که اعتیاد و سوء مصرف و وابستگی به مواد، به یکی از معضلات و نگرانی‌های عمده‌ی جامعه‌ی بشری تبدیل شده است. و از آنجایی که سوء مصرف مواد، اثرات بازدارنده بر رشد و شکوفایی جامعه دارد، تهدیدی جدی و نگران کننده است. وابستگی و سوء مصرف مواد، بعنوان اختلالات مزمن و عود کننده با تأثیرات و پیش‌آیندهای زیستی، فرهنگی، روانی، اجتماعی، رفتاری و معنوی در نظر گرفته می‌شود (دباغی، 1380). این اختلالات، عوارض بسیاری را بر پیکره‌ی سلامت، بهزیستی و امنیت شهروندان بر جای می‌گذارد. مطالعه‌ی آنها نیز چالش‌های زیادی را به همراه می‌آورد. امروزه دیگر نگاه محدود و صرف به عوامل خطر آفرین به سوی عوامل حفاظتی- مراقبتی تغییر جهت داده است. و از منظری دیگر در طول دو دهه‌ی گذشته مفهوم تاب آوری و پیشگیری از عود، در حوزه‌ی روان شناسی تحولّی آن چنان شالوده‌ای را فراهم ساخته است، تا با تغییر نگاه از رویکرد مشکل محور به رویکرد پرورش فضائل و توانمندی‌ها ، راهبردهای مؤثر، به صورت رویکردهای تلفیقی بر پایه‌ی نظامی هدفمند، بعنوان مداخلات مرتبط با شیوه‌ی زندگی پا به عرصه‌ی پیشگیری و درمان بنیادین در گستره‌ی اعتیاد بگذارند(کیانی دولت‌آبادی، 1389).
از سوی دیگر سوء¬مصرف مواد مخدر و مسأله اعتیاد یکی از مهم‌ترین مشکلات عصر حاضر است که گستره‌اي جهانی پیدا کرده، پا از مرزهاي بهداشتی درمانی فراتر نهاده و به یک معضل روانی، اجتماعی و خانوادگی تبدیل شده است(جنت¬آبادی، 1391). اختلال وابستگي به مواد، در جايگاه دومين اختلال روان-پزشكي بعد از اختلال افسردگي اساسي قرار گرفته است. (كسلر، برگلوند و دملر 2008) كه از نظر اين ميزان شيوع بسيار حايز اهميت است و تاكنون اين اختلال، از معضلات جهان امروز بوده است (باقياني مقدم، فاضل پور و رهايي 1387).
لازم به ذکر است سازمان جهانی بهداشت در سال 2000، گزارش کرد که اعتیاد عامل مرگ و میر تقریبا دویست هزار نفر بوده است(محبی انابت،1392). از دیگر سو در حال حاضر اختلال های مصرف مواد و پیامدهای ناخوشایند ناشی از آن یکی از مهم ترین مشکلات سلامت عمومی درسراسر جهان به شمار می رود روشهای درمانی متفاوتی برای درمان وابستگی به مواد وجود دارد، یکی از الگوهای مداخله ای روانشناختی برجسته در درمان اعتیاد و پیشگیری از عود در سالهای اخیر الگوی درمانی شناختی رفتاری است، که بر کمک به بیمار، برای کسب مهارتهای مقابله ای لازم به منظور مدیریت موقعیت های خطرساز و درمان اختلالات روانشناختی همراه، تمرکز دارند.
مفاهیم عمده نظریه‌های شناختی
مفاهیم عمده نظریه‌های شناختی عبارتند از: ادراکات ذهنی شخص از رویدادها، تفسیرها و استنادهای مربوط به رفتارها، الگوهای فکری، بیانات شخصی و راهبردهای شناختی، حال با توجه به آنچه گفته شد در شناخت درمانی توجه زیادی به جزئیات و نقش تفکر در تغییرات رفتاری و عاطفی می‌شود زیرا اگر تحریفهای شناختی مکرر باشند، به ناراحتی یا اختلالات روانی منتهی می‌شوند. استنباط کردن و نتیجه گیری جزء کارهای مهم انسان هستند(آستالس و همکاران ، 2009). انسانها باید کارهای خود را زیر نظر بگیرند و برای برنامه¬ریزی در زندگی اجتماعی، عاطفی و شغلی خود احتمال پیامدها را بسنجد. ولی وقتی تحریفهای شناختی زیاد هستند نمی‌توانند این کارها را درست انجام دهند و دچار اضطراب، افسردگی و دیگر اختلالات می‌شوند. شناخت درمانگرها تحریفهای شناختی را می‌یابند و به بیماران خود کمک می‌کنند اشتباهات‌شان را بفهمند و تفکر خویش را عوض کنند.
اصول بنیادی درمان شناختی
بک که برای مدت چندین سال از روانکاوی استفاده می‌کرد به «افکار خوکار» درمانجویان خود علاقمند شد، افکار خودکار عقاید خصوصی هستند که محرک‌های خاصی آن¬ها را راه می‌اندازند و به پاسخ‌های هیجانی منجر می‌شوند. او به عنوان بخشی از مطالعه روانکاوی خود، محتوای رؤیای درمان¬جویان افسرده را برای خشمی که آنها به سمت خودشان بر می‌گردانند، بررسی کرد. او متوجه شد بیش از خشمی که به خود برگردانده شده باشد، یعنی آن گونه که فروید در مورد افسردگی نظریه‌پردازی کرده بود، در تعبیر یا تفکر آنها سوگیری وجود دارد (کری ، 2005). شناخت درمانگرها علاقه خاصی به تأثیر تفکر بر شخصیت دارند. اگر چه فرایندهای روانی علت اختلالات روانی نیستند ولی یکی از مؤلفه‌های مهم این اختلالات محسوب می‌شوند. در این، افکار خودکاری که انسانها آگاهی کمی از آنها دارند نقش مهمی در رشد و تحول شخصیت بازی می‌کنند. این افکار یکی از جنبه‌های عقاید و یا طرحواره‌های شناختی هستند و برای شناخت نحوه انتخاب کردن و استنباط انسانها مهم اند. آنچه در بررسی اختلالات روانی اهمیت ویژه‌ای دارد، تحریفهای شناختی است یعنی شیوه‌های فکری نادرستی که موجب غمگینی و نارضایتی انسان می‌شوند(دیوید و همکاران ، 2015).
انواع تکنیک‌های شناخت درمانی
1. تکنیک پیکان (فلش) رو به پایین
از این فن حهت دستیابی به باورهای بنیادین استفاده می‌شود. روش اجرا: الف: ابتدا يک فکر منفی اتوماتيک را که احتمال می‌دهيم به يک باور بنيادين ارتباط دارد، انتخاب می‌کنيم. ب. اين فکر را می‌نويسيم. ج: به بيمار می‌گوييم: فرض کنيم اين فکر درست باشد، چه معنی خاصی برای تو دارد؟/ چه چيز اين موضوع تو را ناراحت می‌کند؟ د: يک فلش رو به پايين زير فکر اوليه کشيده و جمله‌ای را که بيمار می‌گويد، زير فلش می‌نويسيم. ه: همان جمله را خوانده و دوباره به بيمار می‌گوييم: فرض کنيم اين فکر هم درست باشد، اين موضوع چه معنی خاصی برای تو دارد؟/ چه چيز اين موضوع تو را ناراحت می‌کند؟ و: اين کار را آن قدر ادامه می‌دهيم که به جمله‌ای برسيم که يک باور واسطه‌ای يا ناکارآمد باشد. در اين شرايط معمولاً بيمار ديگر نمی‌تواند به اين کار ادامه دهد، يعنی به جمله‌ای می‌رسيم که به خودی خود ناراحت کننده است و لازم نيست که برای بيمار معنی خاصی داشته باشد.
2. فن تحلیل سود و زیان
مثال: 1. فکر ناکارآمد: (اگر به آن مهمانی بروم کسی تحویلم نمی‌گیرد) 2. فکر جایگزین: (نباید درباره نظر مردم نسبت به خودم اهمیتی بدهم).
3. فن بررسی شواهد
مانند فن تجلیل سود و زیان عمل می‌کنیم اما در یک ستون شواهد تأیید کننده و در ستون دیگر شواهد رد کننده را می‌نویسیم ودر پایان هر ستون درصد تایید کننده و درصد رد کننده را می‌نویسیم و از هم کم می‌کنیم. مثال: من آدم ناموفقی هستم (به نقل از فری 1382).
هدف‌های درمان
هدف اصلی در درمان شناختی، حذف سوگیری‌ها یا تحریفهای فکری است تا انسانها بهتر کار کنند. شناخت درمانگرها تحریف‌هایی شناختی مراجعان را زیر سؤال می‌برند، می‌آزمایند و مورد بحث قرار می‌دهند تا احساسات، رفتارها و تفکرات مثبت‌تری در بیماران خود ایجاد کنند. هرچه هدف‌ها مشخص‌تر و دقیق‌تر باشند، انتخاب روشهای تغییر نظام‌های اعتقادی و احساسات و رفتارهای مراجعان آسان‌تر می‌شود این هدف‌ها مؤلفه‌های عاطفی، رفتاری و شناختی دارند (ریچارد اس. شارف 1380).
سنجش در شناخت درمانی
در شناخت درمانی از همان آغاز و در طول درمان توجه خاصی به سنجش مشکلات و شناختهای مراجعان می‌شود تا درمانگر بتواند مشکلات درمانجویان را دقیقاً مفهوم¬بندی کند و تشخیص بدهد. وی در ادامه سنجش نه تنها روی افکار، احساسات و رفتارهای مراجع بلکه روی کارایی فنون درمانی تمرکز دارد.
روشهای استفاده از فنون سنجش
مصاحبه‌ها: شناخت درمانگر در ارزیابی اولیه برای بررسی اجمالی موضوعات مختلف و در عین حال برای برقراری رابطه کاری خوبی با مراجع از مصاحبه استفاده می‌کند.
بازبینی خود: روشی برای سنجش افکار، هیجانات و رفتارهای مراجعان در بیرون از دفتر درمانگر است. در این روش مراجعان هیجانات، افکار و احساسات خویش را ثبت می‌کنند این عمل می‌تواند در قالب یادداشت کردن، ضبط کردن صدا یا پرکردن پرسشنامه انجام شود.
نمونه‌گیری از فکر: یکی دیگر از روشهای جمع¬آوری اطلاعات در مورد شناخت‌هاست. یک راه برای نمونه گیری از شناخت‌ها این است که در فواصل زمانی تصادفی در خانه لحن خاصی داشته باشیم و سپس افکارمان را ثبت کنیم، مراجعان می‌توانند افکارشان را روی نوار ضبط یا در کتابچه‌ای یادداشت کنند.
مقیاس‌ها و پرسشنامهها: در کنار این فنون به کمک پرسشنامه‌های خودسنجی نیز می‌توانیم عقاید نامعقول، اظهار‌نظرهای افراد در مورد خودشان و تحریفهای شناختی را مشخص کنیم. پرسشنامه‌های ساختاری وجود دارد که اهداف معینی را دنبال می‌کنند مثل پرسشنامه افسردگی بک، مقیاس فکر خودکشی و مقیاس نگرش معیوب. این گونه پرسشنامهها معمولاً کوتاه هستند و در هر مقطع از درمان قابل اجرا می‌باشند.
فصل اول کلیات تحقیق 1
1-1- مقدمه 2
1-2- بیان مساله 2
1-3- اهمیت و ضرورت تحقیق 5
1-4- اهداف تحقيق 6
1-5- فرضيههاي تحقیق 7
1-6- جنبه جديد بودن و نوآوري در تحقيق 7
1-7- تعاریف متغیرها 8
1-7-1- تعریف نظری 8
1-7-2- تعریف عملیاتی 8
فصل دوم مبانی نظری و پیشینه تحقیق 10
مقدمه 11
2-1- مبانی نظری پژوهش 11
2-1-1- رویکرد شناختی 11
2-1-2- مفاهیم عمده نظریه‌های شناختی 12
2-1-3- رویکرد شناخت درمانی 12
2-1-4- اصول بنیادی درمان شناختی 18
2-2-1- شناخت درماني گروهي مايكل فري 19
2-2-2- مدل شناخت درمانی مایکل فری 19
2-2-3- انواع تکنیک‌های شناخت درمانی 20
2-2-4- شناخت درمانی از دیدگاه بک 20
2-2-5- هدف‌های درمان 21
2-2-6- سنجش در شناخت درمانی 22
2-2-6-1- روشهای استفاده از فنون سنجش 22
2-2-7- رابطه درمانی 22
2-2-8- فرایند درمان 23
2-2-9- کاربردهای درمان شناختی 25
2-2-10- فنون درمان 26
2-2-11- تفاوت دیدگاه شناختی درمانی با روان تحلیلی 28
2-2-12- محدودیت‌ها و انتقادهای وارد شده به درمان شناختی 28
2-2-13- شناخت درمانی در اعتیاد 29
2-2-14- تعریف مواد مخدر 29
2-2-14-1- تعریف مواد روانگردان 30
2-2-15- تاریخچه مواد مخدر 31
2-2-16- اقسام مواد مخدر و روانگردان 35
2-2-16-1- اقسام مواد مخدر 35
2-2-16-2- اقسام مواد روانگردان 38
2-2-17- تأثیرات مواد مخدر و روانگردان 43
2-2-17-1- تأثیرات مواد مخدر و روانگردان بر جسم و روان انسان 43
2-2-17-2- تأثیرات مواد روانگردان و مخدر بر اجتماع 48
2-2-18- بررسی مبانی فقهی اسلام پیرامون مواد مخدر 49
2-2-18-1- بیان مستندات فقهی در مورد مواد مخدر 49
2-2-18-2- بیان فتاوای مراجع عظام در مورد مواد مخدر 51
2-2-19- وابستگی به مواد 52
2-2-20- تعریف اصطلاحات سوء مصرف و وابستگی مواد 53
2-2-21- طبقه بندی اختلالات مصرف مواد 55
2-2-21-1- تبیین های علت شناختی اختلالات مصرف مواد 56
2-2-22- عوامل موثر بر سوء مصرف مواد و وابستگی به مواد 58
2-3- پیشینه تحقیق 61
2-3-1- پیشینه داخلی تحقیق 61
2-3-2- پیشینه خارجی تحقیق 74
فصل سوم روش شناسی تحقیق 77
3-1- مقدمه 78
3-2- تعیین روش تحقیق 78
3-3- روش و ابزار جمع آوری دادههای پژوهش 79
4-3- جامعه آماری 83
5-3- متغیرهای تحقیق 85
6-3- روش تحلیل داده ها 86
فصل چهارم 87
تجزیه و تحلیل داده ها 87
4-1- مقدمه 88
4-2- نتایج توصیفی پژوهش 88
4-2-1- توزیع سطح تحصیلات 88
4-2-2- توزیع وضعیت تاهل 89
4-2-3- توزیع سنی 91
4-3- نتایج استنباطی پژوهش 92
4-4- فرضیه‌های پژوهش 93
فصل پنجم نتیجه گیری و پیشنهادها 103
مقدمه 104
5-1- نتایج فرضیه‌های تحقیق 104
5-1-1- نتیجه فرضیه اول: 104
5-1-2- نتیجه فرضیه دوم: 105
5-1-3- نتیجه فرضیه سوم: 105
5-1-4- نتیجه فرضیه چهارم: 106
5-1-5- نتیجه فرضیه پنجم: 106
5-2 پیشنهادهای تحقیق 107
5-2-1 پیشنهادهای کاربردی تحقیق 107
5- 2-2- پیشنهادات کاربردی 107
5-2-3 پیشنهادهای پژوهشی تحقیق 108
5-3 محدودیتهای تحقیق 109
منابع و مآخذ 110
پیوستها 121