مقدمه
هر گاه سخن از دارایی به میان می آید ناخودآگاه ذهن انسان به سمت مصادیق عینی مالکیت همچون پول، زمین، کالا و غیره سوق پیدا می کند. این در حالی است که در دنیای امروز نوع دیگری از مالکیت مورد توجه قرار گرفته است که به مراتب از دارائیهای ملموس پر اهمیت تر می باشد و آن را به عنوان مالکیت فکری Intellectual Property یاد می شود[2]. در واقع این نوع دارایی محصول هوش انسانی بوده و در مقایسه با سایر کالاها و محصولات دارای خصایص منحصر به فردی می باشد از جمله آن که این نوع دارایی نتیجه مستقیم کار فکر انسان بوده و در اثر مصرف از بین نمی رود و دیگر آن که به راحتی عرضه شده و قابلیت تکثیر دارد. اگر بخواهیم قائل به تقسیم بندی سنتی حقوق باشیم دیگر نمی توان حقوق مالکیت فکری را نه در زمره حقوق عینی و نه در مجموعه حقوق دینی گنجاند. گروهی به آن هستند این حقوق را به مثابه حقوق شخصی از قبیل حق فرد به نام خانوادگی خود تعبیر کنند ولی در این صورت این مشکل پیش خواهد آمد که حقوق شخصی را نمی توان مورد معامله قرار داد در حالی که حقوق مالکیت فکری از ارزش اقتصادی برخوردار است[3]. به این ترتیب به نظر می رسد که بهتر باشد، ماهیت این دسته از حقوق را در دسته حقوق معنوی همراه با آثار مادی دانست[4].
- از نظر آقای کاتوزیان حقوق معنوی، حقوقی است که به صاحب آن اجازه می دهد از منافع و شکل خاصی از فعالیت یا فکر انسان منحصراً استفاده کند[5].
- آقای دکتر صفائی مالکیتهای فکری یا معنوی را حقوقی می داند که دارای ارزش اقتصادی و داد و ستد است ولی موضوع آن شیء معین مادی نیست. از نظر ایشان موضوع این حقوق در واقع فعالیت و اثر فکری انسان است[6].
در کنوانسیون تأسیس سازمان جهانی مالکیت معنوی آمده است: مالکیت معنوی شامل حقوق مرتبت با موارد زیر است:
1- آثار ادبی، هنری، علمی
2- نمایش های هنرمندان بازیگر، صدای ضبط شده برنامه رادیویی
3- اختراعات در کلیه زمینه های فعالیت انسان
4- کشفیات علمی
5- طراحی های صنعتی
6- علائم تجاری، خدماتی، نام های تجارتی و عناوین
7- حمایت در برابر رقابت نامطلوب
و سایر حقوقی که ناشی از فعالیت فکری در قلمرو صنعتی، علمی، ادبی و هنری می باشد.
- در موافقت نامه راجع به جنبه های مرتبط با تجارت حقوق معنوی(تریپس) اصطلاح مالکیت معنوی به کلیه انواع مالکیت معنوی مربوط می شود(حق کپی برداری، حمایت از اجرا کنندگان، تولید کنندگان صفحه گرامافون و سازمانهای پخش کننده، علائم تجاری، نشانه های جغرافیایی، طرحهای صنعتی، اختراع، طرحهای ساخت مواد یک پارچه، حفاظت از اطلاعات افشا نشده)